Interview dokter Bas Van Den Berg: samenwerken met de straatverpleging

Hij studeerde af als huisarts aan de KULeuven en werkte een tijdje als huisarts in Diepenbeek, werkt als huisarts in de gevangenis van Hasselt en ging aan de slag bij Katarsis. Vandaag is hij medisch verantwoordelijke bij ZorGGroep Zin MSOC (Medisch Sociaal Opvangcentrum) Hasselt. 

Samenwerking

Wisselwerking

“Ivo, Ilvie en ik dienen voor een groot deel dezelfde doelgroep. Een doelgroep die vaak niet in de reguliere zorg terechtkomt. Hier, bij MSOC, hebben we een programma voor opiaat- en heroïneverslaafden. Zij komen zo’n driemaal per week langs voor Methadon of Suboxone. Veel patiënten zijn dak- of thuislozen of leven in een precaire situatie. Ivo en Ilvie hebben met verschillende van hen regelmatig contact op straat. Als ik een probleem zoals een wonde signaleer of als ik zeker wil zijn dat een patiënt terugkomt, schakel ik hen in”, zegt dokter Van Den Berg. 

“Soms is het zoeken om een patiënt terug te vinden op straat, maar meestal weten we ze te vinden,” lacht Ilvie. “Op dat moment is het de kunst om ze bij de hand te pakken, direct terug de link te leggen met het MSOC en met hen terug te keren zodat het programma verdergezet kan worden,” vult Ivo aan. “Ook andersom, wanneer wij een patiënt tegenkomen op straat waarmee we niet terecht kunnen bij een reguliere arts, zijn we welkom bij dokter Van Den Berg. Op straat komen we vaak met mensen met een verslavingsproblematiek in contact. Bij MSOC kunnen we direct de link leggen met drughulpverlening,” zegt Ilvie. 

Samen op zoek naar een oplossing

“Toen Wit-Gele Kruis Limburg startte met het project straatverpleging in Hasselt, was Ivo veel aanwezig in het MSOC. We weten elkaar snel te vinden”, zegt dokter Van Den Berg. 

“De zorgvragen die we als verpleegkundigen op straat het meest tegenkomen zijn somatische problemen: wondverzorgingen, wondproblematieken en mensen die last hebben van de  luchtwegen”, zegt Ilvie. “Wanneer het probleem enkel somatisch is proberen we bij de reguliere zorg aan te kloppen.”

“Daarnaast zien we steeds meer psychiatrische problematieken zoals psychoses of rand-psychotische toestanden. Vaak is hier dringende psychiatrische zorg nodig, maar dat kan niet altijd direct of de patiënt wordt geweigerd. Samen met andere zorgpartners gaan we dan op zoek naar een oplossing. Meestal is dat met dokter Van Den Berg. Hij kan de situatie goed inschatten en eventueel antipsychotica voorschrijven”, zegt Ivo. 

“We verlenen niet alleen zorgen. We denken vaak out-of-the-box om een oplossing te vinden voor onze patiënten”, legt dokter Van Den Berg uit. We stellen verwijsbrieven op, waardoor het makkelijker wordt voor de patiënt om terug in de reguliere zorg te komen. Ook voor gedwongen opnames hebben Ivo, Ilvie en ik al vaker samengewerkt.” 

Dokter Van Den Berg, Ilvie en Ivo vertellen over een dakloze die overvuld op straat gevonden werd en in het ziekenhuis terechtkwam. Na zijn ontslag kwam hij weer terecht op straat. Hij kreeg een brief mee waarin stond dat hij een harttransplantatie nodig had, maar dat hij niet in aanmerking kwam omwille van zijn alcoholisme én zijn dakloosheid. “We bespraken de casus met dokter Van Den Berg. We zorgden dat hij onderdak kreeg in het daklozencentrum van Hasselt. Ze hadden schrik dat hij daar zou sterven. Omdat dokter Van Den Berg in de buurt van het opvangcentrum werkt en beloofde de patiënt op te volgen, konden we hen overhalen hem toch op te vangen. Wit-Gele Kruis voorzag de medicatiebedeling, die voor hem van levensbelang is, in de opvang. Vervolgens moest hij de opvang verlaten en stond hij weer op straat. Opnieuw zochten we met zijn drieën een oplossing. Met goedkeuring van de patiënt regelden we een gedwongen opname in een psychiatrische instelling. Na zijn opname kon hij terecht in een doorgangswoning. Hoe lang hij daar kan blijven, is onzeker. Zonder onze hulp en sterke samenwerking, zou het een ander verhaal geweest zijn. Hij zou onvoldoende hulp gevonden hebben in het reguliere systeem”, zegt Ivo. “We geven niet op”, zegt Ilvie vastberaden. “Staat die man morgen weer op straat? Dan staan wij weer voor hem klaar. Veel dak- en thuislozen weten dat inmiddels van ons. Hopelijk krijgen ze ooit weer dat vertrouwen in de reguliere zorg.” 

Verbetering

“Inmiddels hebben we met dit project al zoveel bereikt. We hebben niet alleen mensen geholpen, maar ook hebben we al verschillende muurtjes doorbroken om de organisatie van zorg voor deze doelgroep te verbeteren”, zegt dokter Van Den Berg. 

Continuïteit

Volgens dokter Van Den Berg heeft het project straatverpleging een grote verandering teweeggebracht in de zorg voor de dak- en thuislozen van Hasselt. “De opvolging van veel van onze patiënten is sterk verbeterd dankzij de straatverpleging. De meeste van onze gasten hebben geen huisarts. Dat is de realiteit”,  legt dokter Van Den Berg uit. “We voorzagen wel raadplegingen om medische zorgen toe te dienen. Maar, dat was nooit een volwaardige huisartsenzorg. Die continuïteit konden we hier niet bieden. Ivo en Ilvie volgen onze patiënten op straat verder op.” 

Vroegsignalisatie

“Vroeger kwamen dak- en thuislozen in volle crisis aan bij het MSOC of spoed,” zegt Ivo. “Dak- en thuislozen met medische problemen bleven vaak onder de radar. Vaak was het al vijf voor twaalf wanneer ze terechtkwamen bij een arts, bijvoorbeeld met een wonde die onvoldoende verzorgd werd en al zwaar ontstoken was.” Vandaag sporen Ivo en Ilvie vroegtijdig problemen op straat op en zorgen dat deze niet escaleren.

Stigma

Ivo legt uit dat ze niet met elke patiënt naar dokter Van Den Berg gaan. “We proberen ook de reguliere huisarts te betrekken, maar MSOC is heel laagdrempelig. Enerzijds omdat dokter Van Den Berg voor deze doelgroep ontvankelijk is. Anderzijds omdat thuis- en daklozen in Hasselt meestal zijn naam al kennen via andere dak- en thuislozen, via ons of omdat ze hem al eerder ontmoet hebben. Bij beide groepen heerst een stigma. Wij proberen dat te doorbreken.”

Huisartsen

Ivo, Ilvie en dokter Van Den Berg hopen dat ze het stigma bij zorgpartners kunnen doorbreken. “De zorg is overbevraagd. Huisartsenpraktijken hebben een patiëntenstop. Deze doelgroep wordt dan snel aan de kant geschoven. Terwijl zij net de meeste zorgen nodig hebben: ze hebben meer somatische problemen. Ze worden ouder, maar op een jongere leeftijd.  Ze ontwikkelen klachten die je normaal bij bejaarden ziet”, zegt Dokter Van Den Berg. “Iemand met een ernstige afhankelijkheid van alcohol of drugs leeft gemiddeld 15 jaar minder lang  dan iemand anders omwille van somatische problematieken”, vult Ivo aan. 

“Vele partners in de reguliere zorg zien dak- en thuislozen niet graag komen. Maar ook deze doelgroep heeft recht op zorg”, pleit dokter Van Den Berg. “Ik vind deze doelgroep interessant omdat de menselijke interactie zo echt is. Er is veel diepgang. Het is een doelgroep die elke keer anders is. Zelfs dezelfde patiënt is elke week anders. Het zijn vaak gekwetste en getraumatiseerde mensen. Wanneer je door het stigma heen gaat, voorbij hun verslavingsgedrag en uiterlijk kijkt, dan zie je dat daar een mens achter zit die jij kunt helpen.”

Andere aanpak

Hoe kan je als arts deze groep helpen? “Het is belangrijk om contact te maken. Pas in verbinding kan je iets doen. Een gewone babbel slaan. De simpele vraag: ‘hoe is het met je?’, brengt je al een stuk verder”, legt dokter Van Den Berg uit. “Het mag geen dwingend contact zijn. Daar bereik je bij deze doelgroep meestal niets mee,” voegt Ivo toe. “Dak- en thuislozen voelen zich vaak ongehoord. Ze denken dat artsen toch niets willen voorschrijven. Terwijl wanneer je met elkaar in dialoog gaat, er naar een oplossing gezocht kan worden. Het eerste contact met de arts is belangrijk voor het verdere verloop.”

“Zorgen voor dak- en thuislozen met een verslaving vraagt een mindswitch. Het grootste kenmerk van verslaving is herval. Dus ja: waarschijnlijk komt de patiënt terug. Hopelijk gaat het telkens een beetje beter. Soms gaat het niet beter. Iemand kan ervoor kiezen om niet beter te worden, maar die persoon heeft nog steeds zorg nodig”, zegt Dokter Van Den Berg.

Elkaar vinden en bereiken

“Binnenkort starten we ook in Sint-Truiden met straatverpleging. We zullen daar samenwerken met een nieuwe eerstelijnspraktijk met onder andere huisartsen en eerstelijnspsychologen”, vertelt Ivo. Een snelle bereikbaarheid is heel belangrijk. “Voor dak- en thuislozen is het vaak een drempel om een arts te bezoeken. Wanneer ze bereid zijn om te gaan, moeten we snel handelen. Soms komen we letterlijk hand in hand met een patiënt aan. In Hasselt werken we met een aantal artsen goed samen. We hebben een korte lijn. De patiënt mag snel of direct langskomen en krijgt een consult, al is het een gesprek met de praktijkverpleegkundige. De patiënt krijgt direct het gevoel: ‘ik word hier geholpen’”, vertelt Ivo. “Achteraf overleggen we hoe we de patiënt samen verder opvolgen.”

Ivo, Ilvie en dokter Van Den Berg beamen alledrie het belang van samenwerking. “Soms slagen we er niet in patiënten te overtuigen naar een arts te gaan. Dan vragen we rechtstreeks advies aan de arts of bespreken we het op een intervisie. Het is belangrijk voor ons dat artsen en andere zorgpartners meedenken. Dat er een wisselwerking is. Artsen, psychologen, maatschappelijk assistenten, straatverpleegkundigen … We moeten elkaar vinden en bereiken”, zegt Ivo.

Wantrouwen t.o.v. de reguliere zorg

Ingangspoort

Niet alleen bij artsen, maar ook bij thuis- en daklozen heerst een stigma. Ze hebben het vertrouwen in de reguliere zorg verloren. Dak- en thuislozen in Hasselt kennen Ivo en Ilvie van op straat. Ze slaan een babbeltje en bouwen een vertrouwensrelatie op. “Dit is een kans om deze mensen in zorg te krijgen. Wanneer ze eenmaal bij een arts langs zijn geweest en het gevoel krijgen dat ze als mens behandeld worden, winnen we hun vertrouwen in de zorg weer terug.”

De core business van Ivo en Ilvie is somatische zorg en psychiatrische zorg. “In de eerste plaats kijken we of we de reguliere zorg kunnen bereiken. Lukt dat niet of is er ook een verslaving in het spel? Dan kloppen we aan bij het MSOC”, zegt Ivo. “Een somatisch probleem is vaak de aanleiding om mensen terug in zorg te krijgen en later andere verslavings- of psychiatrische problematieken aan te pakken. Wanneer we zeggen: ‘we gaan naar een dokter om je wonde te verzorgen’, dan is dat een heel andere ingangspoort dan wanneer we zeggen: ‘we gaan je aanmelden bij het MSOC omwille van je verslaving’. Dan botsen we op meer weerstand”, zegt Ivo. 

Bureaucratie

Dak- en thuislozen lopen vaak tegen de bureaucratie van het systeem aan. “Iemand die dakloos is, verblijft omwille van uiteenlopende redenen vaak slechts enkele dagen op een psychiatrische afdeling. Een antipsychoticabehandeling heeft minstens 10 dagen nodig voor je de eerste effecten ziet. Zo’n behandeling opstarten heeft dan weinig zin”, zucht Ivo. 

Het verhaal van de dakloze hartpatiënt eerder in dit interview toont aan dat zonder externe hulp de zorg binnen het reguliere systeem voor dak- en thuislozen soms gewoon stopt. “Na zijn ziekenhuisontslag stond hij op straat met een brief dat hij een harttransplantatie nodig had, die hij niet kon krijgen. Zonder onze tussenkomst, was dat einde verhaal geweest.”

Stijgende problematiek

De problematiek van dak- en thuislozen stijgt, zeker in stedelijke gebieden, jaarlijks. Door hun verhaal te delen hopen Ivo, Ilvie en dokter Van Den Berg andere artsen te inspireren om mee de zorg voor deze doelgroep te realiseren.