Depressie bij ouderen: "Ik wil wel maar ik kan niet"

Hoe herken je depressie bij ouderen?

“Depressie is niet hetzelfde als neerslachtigheid. En depressie heeft niets te maken met een gebrek aan wilskracht. Het gaat om ‘niet meer kunnen’. Een depressieve stemming die zich voornamelijk ’s morgens voordoet en die ’s avonds wat opklaart is een belangrijk kenmerk. Interesse die wegvalt en niet meer kunnen genieten is een ander belangrijk kenmerk. Eén van die twee is altijd aanwezig bij depressie, en al minstens twee weken lang. Bij ouderen worden de grondkenmerken soms overschaduwd door lichamelijke klachten, waardoor men zich soms mispakt bij de diagnosestelling.   

Eén symptoom maakt nog geen depressie. Het gaat om een combinatie van de grondkenmerken met andere factoren zoals vermindering van eetlust, slaapproblemen (in- en doorslaapstoornissen, te vroeg wakker worden, overdag slapen), ijsberen of geremd zitten (niet meer uit je zetel geraken). Uitspraken als ‘Ik weet het niet meer’ wijzen niet zozeer op geheugenproblemen, maar zijn typische uitspraken van personen met een depressie. Het is een soort expressie van hopeloosheid en hulpeloosheid.   

Ook verlies van energie of vermoeidheid, gevoelens van waardeloosheid, moeite bij nadenken en concentratie, terugkerende gedachten over de dood of de wens om dood te gaan en pogingen tot zelfdoding zijn nog andere symptomen. Als er doodsgedachten zijn, is het heel belangrijk om daarover te spreken. Het is een mythe dat het bespreekbaar maken van ‘er niet meer willen zijn’ de kans op effectieve zelfdoding verhoogt."

Zijn er verschillende soorten depressies bij ouderen?

“Er zijn gradaties. Men spreek van lichte, matige of ernstige depressie. Er zijn ook ernstige depressies met psychotische kenmerken. Het gaat dan om uitspraken zoals ‘Ik heb geen kleren of geld meer.’, ‘Je moet niets meer voor mij doen omdat het allemaal niet zal helpen.' ...

Sommige ouderen hebben een aantal symptomen, maar beantwoorden niet aan de criteria van een depressie. Dat zijn de subsyndromale depressies. Zulke ouderen hebben vijf keer meer risico om een depressie te ontwikkelen en moeten opgevolgd worden. De risicoprofielen hiervoor zijn vrouwen met chronische lichamelijke aandoeningen, lage graad van opleiding, verweduwd zijn en personen met een klein sociaal netwerk.

De huisarts of specialist schat de ernst van de depressie in. Op basis daarvan bepalen ze welke therapie iemand nodig heeft. Niet iedereen heeft namelijk medicatie (antidepressiva) nodig. Bij een lichte of matige depressie zorgen we voor ondersteuning, begeleiding en gesprekstherapie (psychotherapie). We zetten ouderen met depressie aan om hun sociaal netwerk te versterken, mensen te ontmoeten en naar buiten te gaan. Bij de ernstigere vormen wordt medicatie wel zinvol. Opvolging voorkomt dat de depressie ernstiger of chronisch wordt.”

Wat zijn risicofactoren van depressie bij ouderen?  

Enkele voorbeelden die een rol kunnen spelen:

• recent verlies
• een verhuis naar een woonzorgcentrum
• chronische stress geassocieerd met achteruitgang van de gezondheid
• familiale of echtelijke problemen
• sociaal isolement

Bepaalde persoonlijkheidskenmerken kunnen je gevoeliger maken voor depressie. Ouderen die al een depressie hebben doorgemaakt, blijven ook meer kwetsbaar. Bepaalde vormen van depressie zijn ook genetisch bepaald.”

Is depressie bij ouderen een groot probleem?

“Depressies komen in alle leeftijdscategorieën voor. Het gevaar bij ouderen is dat de depressie niet onderkend wordt, omdat men denkt dat het bij het ouder worden hoort. Ook belangrijk om te weten is dat een depressie behandelbaar is, en dat behandelingen even goed werken bij jonge als bij oudere mensen. Wat we wel zien, is dat hoe ouder we worden, hoe sneller we hervallen in een depressie. Dat betekent dat ouderen hun onderhoudsmedicatie langer moeten nemen. Antidepressiva zijn veilig en je kan er niet verslaafd aan worden.”

Wanneer ga je best naar de huisarts?

“Wanneer één of beide van de twee voornaamste criteria van een depressie aanwezig zijn (met name depressieve stemming of vermindering van plezier of interesse). Wanneer de huisarts niet volledig zeker is van de diagnose, kan hij of zij doorverwijzen naar een hulpverlener in de geestelijke gezondheidszorg. De drempel om die stap te zetten is bij ouderen groter en moeilijker dan voor jongvolwassenen. Het is niet alleen een maatschappelijk stigma, maar ouderen en vooral dan mannen, spreken ook moeilijker over hun gevoelens.”