De prostaat: een probleemorgaan?
Als er één onderdeel van het lichaam met typische mannenkwalen in verband kan gebracht worden, is het wel de prostaat. De prostaat zit echter nog altijd in de taboesfeer. Er zijn drie aandoeningen: een ontsteking van de prostaat, een goedaardige vergroting van de prostaat en prostaatkanker.
Aandoeningen
1. Prostatitis of ontsteking van de prostaat
Prostatitis is een ontsteking van de klier of een gedeelte ervan. Bij een acute prostatitis krijg je last van hoge koorts en rillingen. De prostaat voelt warm aan en de patiënt kan soms moeilijk zitten. Het is een ernstige infectie die kan voorkomen bij patiënten die een vernauwing van de prostaatkanaaltjes hebben of die een litteken hebben in de urinebuis na een trauma of een geslachtsziekte.
In dat geval gebeurt het plassen met overdruk, zodat de kiemen via de kliergangetjes in de prostaat terechtkomen en daar een ontsteking teweegbrengen die een behandeling met antibiotica, soms via intraveneuze weg, noodzakelijk maakt.
‘Prostatitis’ is ook een verzamelnaam voor aspecifieke klachten aan de prostaat. Denk hierbij aan pijn aan de prostaat, druk op de blaas, pijn in de onderbuik of ter hoogte van de teelballen. Een ontsteking van de prostaat (of prostatitis) is geen aandoening voor oude mannen. Jonge mannen (30-35) kunnen het ook krijgen.
Prostaat
De prostaat is een klier rond de uitgang van de blaas. De plasbuis loopt er doorheen. In de prostaat komen ook de zaadleiders van de teelballen uit. Bij een zaadlozing (ejaculatie) is er lozing van prostaatvocht samen met miljoenen zaadcellen en met vocht uit de zaadblaasjes die ook ter hoogte van de plasbuis uitmonden. De prostaat maakt ten slotte een eiwit genaamd PSA (prostaatspecifiek antigeen) dat ervoor zorgt dat het ejaculaat vloeibaar blijft.
2. Goedaardige prostaatvergroting
Daar waar de prostaat van een normale volwassen man de grootte heeft van een kastanje en ongeveer 15 gram weegt, gaat deze in de regel met de leeftijd vergroten. We spreken dan van een ‘goedaardige prostaathypertrofie’.
Het is vooral het binnenste deel van de prostaatklier dat rond de urinebuis gelegen is dat gaat vergroten. Naarmate deze vergroting gepaard gaat met het dichtdrukken van de plasbuis gaat dit klachten geven.
Initieel zal dat een verminderde urinestraal zijn en wat nadruppelen. Na verloop van tijd gaat de blaas zelf meer kracht uitoefenen en overactief worden om de weerstand van de prostaat te overwinnen. Dan gaat de patiënt vaker plassen, soms heel erg dringend, gaat hij ’s nachts opstaan en soms zelfs te laat op het toilet komen.
Niet alle mannen met prostaatvergroting gaan klachten vertonen. Soms kunnen zeer grote prostaten zeer weinig klachten geven en omgekeerd. Het volume van de prostaat is dus geen alarmteken.
De verwikkelingen van goedaardige prostaatvergroting zijn het niet volledig of helemaal niet meer kunnen ledigen van de blaas (urineretentie), steenvorming, bloeding en blaasontstekingen. Wanneer een patiënt te veel klachten heeft of wanneer er zich één van de verwikkelingen voordoet, moet er behandeld worden.
Een normale prostaat heeft de grootte van een kastanje.
Mogelijke behandelingen bij prostaatvergrotingen:
- plantaardige producten om het drukkingsgevoel te doen afnemen
- medicatie om de urinestraal te verbeteren (alfablockers)
- hormonale behandeling om de prostaat te verkleinen
- combinatiebehandelingen (medicatie + chirurgische ingreep)
3. Prostaatkanker
Op hoge leeftijd (85 jaar of meer) gaat bijna elke man microscopisch wel ergens prostaatkanker hebben. Een aantal prostaatkankers is niet agressief en vergt geen behandeling, omdat de patiënt er niet ziek van wordt en er dus ook niet aan zal sterven. Naarmate de man ouder wordt, is de kans groot dat hij van een veel meer bedreigende aandoening, zoals hart- of bloedvaatziekten, zal overlijden.
Bij jonge patiënten kan prostaatkanker worden opgespoord via bepaling van het prostaatspecifieke antigeen (PSA) in een bloedstaal. Indien het PSA te hoog is, betekent dat niet automatisch dat er een kanker aanwezig is, want ook prostatitis en goedaardige prostaatvergroting geven een PSA-stijging in het bloed.
Een te snelle stijging van het PSA in de tijd of een te hoge waarde voor een gegeven leeftijd en prostaatvolume kan echter de aandacht trekken op het feit dat die bepaalde man misschien prostaatkanker heeft. Tegenwoordig kan men aan de hand van een aantal bevindingen bij het microscopisch onderzoek bepalen of een tumor al dan niet gevaarlijk is en in aanmerking komt voor ofwel een actieve opvolging of een actieve behandeling.
Een belangrijk deel van de mannen, zeker op oudere leeftijd en met kleine, eerder onschuldige tumoren, zullen nu actief worden opgevolgd zonder dat een operatie of een bestraling wordt aangeraden. Wordt de tumor tijdens de opvolging toch agressiever dan kan er nog altijd behandeld worden.
Ongeveer één man op de tien wordt ooit met prostaatkanker geconfronteerd.
Operaties
Operaties van de prostaat kunnen gebeuren via een insnede in de onderbuik (open chirurgie) of middels een kijkoperatie, die eventueel robotgeassisteerd verloopt. Het resultaat is in principe gelijk. Er wordt een zogenaamde radicale prostatectomie uitgevoerd met wegname van de prostaat en zaadblaasjes. Bij grote tumoren moet breder weggenomen worden en kan aldus beschadiging optreden van de zenuwen die instaan voor de erecties. Bij kleine tumoren kunnen deze worden gespaard en gaat het risico op blijvend urineverlies of impotentie veel kleiner zijn.
Radiotherapie
Bij oudere patiënten wordt eerder geopteerd voor een behandeling met radiotherapie. Bij kleine prostaten met eerder kleine tumoren kan dit inwendige radiotherapie zijn (inplanten van zaadjes = brachytherapie). Bij meergevorderde tumoren gaat de uitwendige bestraling eventueel samen met een hormonale behandeling.