Afscheid nemen tijdens het leven: zo doe je dat
Afscheid nemen gaat vaak over overlijden en uitvaart. Dr. Uus Knops belicht het belang van afscheid nemen bij leven. Want ook tijdens het leven kan je je voorbereiden, zowel als patiënt als omgeving. Een moeilijk thema waarin ieder zijn eigen tempo kan bepalen.
Dr. Uus Knops
- Psychiater en psychotherapeut
- Veelgevraagd als spreker over rouw
- Schreef al verschillende boeken over het thema
- Meer info op www.uusknops.be
Wat betekent ‘afscheid nemen’?
“Als rouwende zit je als het ware in een bootje op een rivier. Die rivier heeft aan de ene kant een verliesoever en aan de andere kant een hersteloever. Jouw unieke manier van rouwen is hoe jij heen en weer vaart tussen de oevers en al dan niet aanmeert. Ook je omgeving kan aanwezig zijn op de oevers. Als je ziek bent, beweeg je heen en weer, zelfs als je palliatief bent.
Soms ben je intens bezig met je ziekte en de impact ervan. Maar er zijn ook momenten dat je je wil focussen op herstel of op wat er wél nog mogelijk is.”
De omgeving bevindt zich vaak enkel op de hersteloever.
“Dat klopt. En daardoor kan de zieke zich eenzaam voelen op de verliesoever. Het is belangrijk dat je ook daar met iemand kan praten over de minder hoopvolle scenario’s en je zorgen en angsten kan delen. Af en toe zien we het omgekeerde en is de patiënt bezig met zijn herstel, terwijl de omgeving de toekomst somber inziet.
Openheid is delicaat, maar zo waardevol als het lukt. Afscheid nemen bij leven is in de eerste plaats het proces van de persoon zelf. Mantelzorgers en hulpverleners moeten het ritme van die persoon volgen om het gesprek te openen. Het mag erover gaan, maar het hoeft niet.
Samen rouwen brengt je verder dan alleen rouwen
Hoe kan je afscheid nemen?
“Rouw blijft grotendeels een uniek gegeven. Je kan handvaten bieden, maar uiteindelijk moet je er zelf mee aan de slag. Mensen moeten vooral de kans krijgen om afscheid te nemen. Denk aan gesprekken die je nog wil voeren aan het sterfbed of praktische zaken bespreken. De manier waarop is ondergeschikt aan het effectief doen. Want wanneer je op voorhand spreekt over de dood, ben je al voorzichtig aan het rouwen en afscheid aan het nemen.
Vaak geeft dat de nabestaanden een gevoel van samenhorigheid en verbondenheid. Samen rouwen brengt je verder dan alleen rouwen.”
Hoe maken we mensen hiervan meer bewust?
“Door hen te informeren. Dit artikel bijvoorbeeld kan het gesprek openen. Maar er is ook meer bewustwording nodig bij hulpverleners. Het is belangrijk dat artsen eerlijk zijn in de prognose en het aspect overlijden ook durven aanhalen. Ze zijn opgeleid om te genezen, maar besteden helaas nog te weinig aandacht aan het palliatieve of terminale deel.
Afscheid en troost moeten meer bespreekbaar zijn. Thuisverpleegkundigen spelen hierin een cruciale rol. Zij kunnen nagaan of de patiënt of mantelzorger voldoende terechtkan met vragen en bijvoorbeeld verwijzen naar praktische info, zoals de LEIF-documenten, een zorgvolmacht of wat er nadien met je lichaam mag gebeuren. Of ze kunnen een luisterend oor zijn.”
Wanneer je op voorhand spreekt over de dood, ben je al voorzichtig aan het rouwen en afscheid aan het nemen
Hoe ga je om met weerstand?
“Je kan niemand dwingen om te praten. Wel kan je beargumenteren waarom dat helend of helpend kan zijn. Vraag eventueel ook waarom de ander weigerachtig is. Op die manier krijg je wederzijds begrip. Misschien wil iemand nog niet spreken over euthanasie maar wel al over orgaandonatie? Of wil jij weten of iemand begraven of gecremeerd wil worden om discussie in de familie te vermijden.
Iedereen heeft het recht om het onderwerp te vermijden natuurlijk. Je sterft hoe je geleefd hebt. Wie nooit een prater was, zal dat dan ook niet zijn. Maar met de dood in het verschiet is
er veel mogelijk, ook onverwachte wendingen en intense schoonheid.”
Tips om het gesprek te starten
-
Creëer opening zonder te forceren.
-
Leg uit dat je bepaalde vragen of zorgen wil bespreken. Maak duidelijk dat het voor jou belangrijk is.
-
Verwijs eventueel naar een boek of getuigenis.
-
Neem je tijd. Geef aan dat je erover wilt praten, maar daarom niet meteen. Vraag wanneer het wel past.
-
Wacht niet tot het te laat is. Verduidelijk dat je niet denkt dat het einde nadert, maar dat je je net comfortabeler voelt om nu te praten zodat je het nog bewust kan meemaken.
-
Betrek indien nodig een externe partij om het gesprek te begeleiden. Dat kan de huisarts, een thuisverpleegkundige of een andere zorgverlener zijn.
-
Communiceer je bezorgdheden heel open en respecteer elkaars mening
Nood aan meer?
- ‘Trøst Duurzaam Afscheid’: schriften waarin je boodschappen kan nalaten
- Organisaties die zich richten op levenseindesituaties en tips aanbieden: Netwerk Palliatieve Zorg, Netwerk Levenseinde, vzw Omega, Wee Moed, Palliatieve Zorg Vlaanderen ...
- ‘Amfora’: organisatie die eindelevensverhalen optekent in een handgemaakt boekje
- ‘Zeg het maar’: podcasts waarin je via audio afscheid kan nemen